برنامه‌ریزی رسانه‌ای

ضرورت مطالعه رسانه به سبک انتقادی و منسجم در سال­های اخیر بدیهی شده است، زیرا  رسانه­ ها موقعیت مرکزی زندگی فرهنگی و سیاسی ما را در بر گرفته ­اند. در واقع ما درباره جهان فراتر از تجربیات مستقیم که از طریق رسانه دریافت می­کنیم می­دانیم. در حقیقت رسانه، بیرون از برنامه آموزشی مدرسه مانده است و گاهی اوقات رسانه­ ها به بسیاری از ابعاد جامعه و آگاهی فردی ما غالب می­شود، همین امر موجب می­شود تا رسانه­ ها با قدرتشان بر ابعاد ناآگاه زندگی ما تأثیر بگذارند. تعجب ­آور نیست که ما می­خواهیم رسانه را مطالعه کنیم؛ بلکه این تعجب ­آور است که گام بلندی برای شروع مطالعه برداشتیم.

سواد رسانه­ ای به رویه ­های درک رسانه­ های جمعی و کاربرد آن می­پردازد. و همچنین به دانشجویان کمک می­کند تا درکی آگاهانه و انتقادی درباره ماهیت رسانه­ های جمعی، فنون استفاده از آن و توسعه این فنون داشته باشند. به ویژه هدف آموزش سواد رسانه ­ای افزایش درک دانشجویان از چگونگی کار رسانه، تولید معنا، ساماندهی و ساخت واقعیت از سوی رسانه است. اساساً آموزش سواد رسانه ­ای باید با هدف آموزش دانشجویانی که درکی از رسانه نظیر دانش درباره نقاط قوت و ضعف رسانه، رسانه متعصب و ضروری، نبوغ هنری و حیله­ گری درباره رسانه و دانش درباره تأثیرگذاری و تأثیرپذیری رسانه داشته باشد.

مفاهیم کلیدی در سواد رسانه ­ای

برای شرح فرضیات انتقادی ورای آموزش رسانه در زیر مفاهیم کلیدی بسط داده شده است. در کانادا، سواد رسانه ای بخشی از برنامه آموزش مهارت­های زبانی (مهارت ­های دوازدهگانه آموزش زبان) می­باشد. این مفاهیم یک پایه نظری برای همه برنامه­ های آموزش سواد رسانه ­ای فراهم می­کند و همچنین به معلمان زبان رسانه ای و چارچوب آن را برای بحث و گفتگو ارائه می دهد.

1. همه رسانه ­ها ساختارمند هستند

رسانه با دقت ساختارهای زیرکانه­ ای ارائه می­کند که بسیاری از تصمیم­ گیری ­ها و نتایج را از عوامل تعیین­ کننده منعکس کنند. بیشتر دیدگاه ما نسبت به واقعیت بر مبنای پیام های رسانه ­ای است که پیش ­ساخته هستند و حاوی نگرش­ها، تفسیرها و نتایجی است که تقریباً شکل گرفته است. رسانه تا اندازه زیادی برداشت­هایی از واقعیت برای ما ارائه می­کند. زمان تحلیل یک متن رسانه ­ای به این نکات توجه می­کنیم: این پیام چگونه شکل گرفته است؟و چگونه واقعیت را بازنمایی می­کند؟

2. همه افراد پیام­ها را به سختی تفسیر می­کنند.

کسانی که برنامه تلویزیونی یا وب­سایت مشابهی می­ بینند اغلب تجربه مشابه ندارند یا با برداشت ­های مشابه مواجه نمی­شوند. هر کسی می­تواند یک پیام را با توجه به سن، فرهنگ، تجربیات زندگی، ارزش­ها و عقاید به صورت­های مختلف تفسیر یا قبول کند. زمان تحلیل یک متن رسانه ­ای توجه می­کنیم به: “چگونه دیگران پیام­ها را به صورت متفاوتی درک می­کنند؟”

3. رسانه منافع تجاری دارد.

بیشتر رسانه ­ها برای سود ایجاد شده­اند. عموماً تبلیغات بزرگترین منبع درآمدی است. آگهی­ های تجاری بدیهی ­ترین ابزار تولید درآمد هستند، اگرچه پیام­ های تبلیغاتی شکل ­های زیادی دارد که شامل بر تبلیغ کالا (به طور مشخص کالایی را در برنامه ­ها و فیلم­ها نشان می­دهند)، حمایت­ کنندگان، جوایز، تبلیغات سه بعدی و پیمایش در اینترنت، حمایت­ های اشخاص مهم یا نام­ نویسی برای استادیوم یا تئاتر. در تحلیل این متن رسانه ­ای توجه می­کنیم به: چه کسی و چرا متن رسانه ­ای را تولید می­کند؟ اگر پیام اقبال عمومی یافت چه کسی سود و چه کسی ضرر می­کند؟

4. رسانه پیام­های ایدئولوژیک و ارزشی دارد.

تولیدکنندگان پیام­ های رسانه ­ای عقاید، ارزش­ها، باورها و تعصب ­هایی دارند. این عوامل می­توانند بر اینکه چه چیزی و چگونه گفته شود تأثیر ­گزارد. تولیدکنندگان باید چیزی که شامل متون رسانه ­ای باشد یا نباشد انتخاب کنند، بنابراین هیچ پیام بی­طرف یا عاری از ارزش وجود ندارد. از آنجا که این پیام­ها اغلب از سوی بینندگان زیادی دیده می­شود، می­تواند تأثیر اجتماعی و سیاسی زیادی بر روی افراد داشته باشد. در تحلیل یک متن رسانه ­ای به این نکات توجه می­کنیم: چه سبک زندگی، ارزش­ها و دیدگاه ­هایی از این پیام بازنمایی یا چشم ­پوشی شده است؟ لازم است که پیام های رسانه ­ای درباره موضوعاتی نظیر ماهیت سبک زندگی، واقعیت مصرف­ گرایی، نقش زنان، پذیرش اقتدار و میهن پرستی محض رمزگشایی شود.

5. هر رسانه ­ای زبان، سبک، تکنیک، اخلاق، باور و اصول هنری خاص خود را دارد.

هر رسانه ­ای معنایی خلق می­کنند که به صورت متفاوتی از واژگان، تکنیک ­ها و سبک­ ها یا اخلاقیات و باورهای خاصی استفاده می­کنند. در یک فیلم یا برنامه تلویزیونی، زمانی که تصویر محو می­شود، آن پیامی از زمان را نشان می­دهد. لینک­ های داغ یا دکمه ­های جهت­ یابی نشان می­دهد که چیزی را که نیاز دارید را در وب سایت پیدا کنید. یک داستان نویس باید از کلمات خاصی برای خلق فضا و شخصیت ­ها استفاده کند، در حالی که رسانه از تصویر، متن و صدا استفاده می­کند. در هر زمان، ما ابزار تکنیکی را درک می­کنیم. ما در درک زبان­ رسانه ­های مختلف روان و سلیس شدیم و می­توانیم کیفیت هنری آنها را درک کنیم. هنگام تحلیل یک متن رسان ه­ای توجه می­کنیم به: چه تکنیکی و چرا استفاده شده است؟ توسعه مهارت­های سواد رسانه­ ای ما را قادر می­سازد نه تنها متون رسانه ­ای را درک و رمزگشایی کنیم، بلکه از اصول هنری منحصربه فرد هریک از آنها متمتع شویم. تمتع ما از رسانه با آگاهی از چگونگی خلق اشکال و تأثیرات خوشایند افزایش می­یابد.

6. رسانه معانی تجاری دارد.

سواد رسانه ­ای بر آگاهی از پایه ­های اقتصادی تولیدات رسانه­ های جمعی مبتنی است. شبکه ­ها دنبال مخاطبانی هستند که از آنها حمایت مالی کنند. دانش در این زمینه به دانشجویان اجازه می­دهد تا درک کنند که چگونه محتوای برنامه، مخاطبان را هدف تبلیغات خودشان کرد ه­اند و چگونه بینندگان را در گروه­های بازاری ساماندهی کرده ­اند. موضوع مالکیت و کنترل اهمیت حیاتی دارد در زمانی که انتخاب­های زیادی در این زمینه وجود دارد ولی با این حال باورهای کمی وجود دارد (نود درصد از روزنامه­ ها، مجلات، ایستگاه ­های تلویزیونی و شرکت­های نرم ­افزار کامپیوتری جهان در مالکیت هفت شرکت ادغام شده می­باشد).

7. رسانه معانی اجتماعی و سیاسی دارد.

یک بعد مهم از سواد رسانه ­ای آگاهی از گستره تأثیرات اجتماعی و سیاسی ناشی از رسانه می­باشد. تغییر ماهیت زندگی خانوادگی، استفاده از اوقات فراغت و نتایج مباحثات سیاسی تلویزیونی سه نمونه از این موارد هستند. رسانه ­های جمعی تلاش می­کند تا ارزش­ها و نگرش­های اجتماعی را منطقی نشان دهند. رسانه همچنین نقش بزرگی در رسانه ­ای کردن حوادث و مسائل جهانی از حقوق مدنی تا تروریسم دارد.

8. در رسانه شکل و محتوا مرتبط با هم هستند

رابطه شکل و محتوا مرتبط با مقاله مارشال مک ­لوهان با عنوان «رسانه پیام است» می­باشد. یعنی هر رسانه ­ای برنامه و جهت­ گیری­ های تکنیکی خاص خود را دارد و واقعیت را در شیوه ­های منحصربه فردی رمزگذاری می­ کند. بنابراین رسانه ­های مختلف ممکن است حادثه مشابهی گزارش کنند ولی برداشت­ ها و پیام­های متفاوتی ایجاد کنند.