استفاده از تکنیک تقسیم بندی کادر (SPLIT SCREEN) برای ارتقاء کیفیت برنامه های گفتگومحور

1390

مقدمه :
هنر مدرن امروز در مسیر رو به رشد خود همواره دستخوش تغییرات بوده است تا هر چه بیشتر به ارتقاء اهداف خود در جذب و حفظ مخاطب بپردازد. امروزه رسانه ها در همه جای دنیا برای رسیدن به مزیت رقابتی و پیشی گرفتن از رقبا، به ایده های نو رو آورده اند که بارزترین نمونه آن درخروجی رسانه های جمعی از جمله تلویزیون به چشم می خورد.

مانند تمام فعالیت های هنری وجود سرمایه و تجهیزات فرع بر قوه درک هنری و خلاقیت فردی هنرمندان می باشد. چه بسا در حال حاضر از تجهیزات مدرن و پیشرفته ای در استودیوهای رسانه ملی و تا حدی استودیوهای خصوصی برخورداریم که بطور حداقلی مورد استفاده قرار می گیرد. از اینرو بعلت عدم ریسک پذیر بودن عمده مدیران دولتی شاهد خلاقیت ویژه ای در تلویزیون نیستیم.

در اینجا تکنیک تقسیم کادر را یادآور می شویم نه اینکه آموزش دهیم، هر چند آموزش هم نیاز است. این تکنیک برای تعداد زیادی از برنامه ها که در تقسیم بندی رسانه ای به آنها برنامه های گفتگو محور اطلاق می شود کاربرد دارد. این نوع برنامه ها در عین ارزان بودن نسبی برای مدیران رسانه، مورد لطف و عنایت درصد بزرگی از مخاطبان است.

در اینگونه از برنامه ها فرض بر نمایش کلوزآپ مجری یا مجریان و کارشناسان و مهمانان برنامه است امری که خصوصا در باره نمایش چهره خانوم ها از نزدیک، شامل ممنوعیت اداری و سازمانی صداوسیما است. با وجود این محدودیت ها باز هم می توان تنوعی از چینش های تصویر و جلوه های ویژه را متناسب با موضوع برنامه متاسفانه شاهدیم

تنوع تصویری در تلویزیون

یک برنامه تلویزیونی خوب و موثر علاقه بیننده را جذب میکند ؛ و به راحتی توجه او را روی موضوع برنامه متمرکز می‌سازد. از حالت های قالبی و تکراری فاصله می‌گیرد و حتی ممکن است این فاصله گذاری برای تماشاگر تعجب‌آور هم باشد . واضح است که این برنامه نمی‌تواند از نماهای متوالی ، ‌مرسوم و تکراری استفاده کرده و باید متنوع باشد. حتی یک مقایسه تطبیقی خروجی شبکه های خوب خارجی، کلی الگوی خوب حرفه ای بدست می دهد که با فرض پذیرش فرهنگی مخاطب ایرانی می تواند در ارتقا کیفیت خروجی های تلویزیون مثمر ثمر باشد

شیوه های ایجاد تنوع :

ا- ایجاد تنوع از گام نخست با طراحی صحنه۲- خلق تنوع ازطریق ایجادحرکت۳- یجاد تنوع به شیوه گزینش نقطه دیدهای متغیر۴- ایجاد تنوع با تغییر دادن اندازه نما
امروزه در فضای رقابت شبکه های بین المللی از جمله در برنامه های زنده و گفتگو محور(طبقه ج در طبقه بندی های برنامه سازی صدا و سیما) روش های متعددی جهت انتقال صحیح پیام مورد استفاده است که برای ایجاد تنوع، جلوگیری از خستگی مخاطب و حداکثر بهره برداری از زمان برنامه به تناسب از آن روش ها استفاده می شود. عمدتاً نماهایی که در این برنامه گنجانده می شوند نسبتاً ساکن و بی‌تحرکند، اما ثبت هنری واکنش های بین شرکت‌کنندگان در برنامه و تصاویری که از عکس‌العمل آنان گرفته می‌شود جذابیت های تصویری خودجوش برنامه را جان ‌بخشیده. متاسفانه نماهای کلیشه ای که در برخی برنامه های صدا و سیما مرسوم شده است، کمترین جذابیت بصری را به همراه دارد. مثلاً نمای از روبروً، نمونه ای نسبتا منسوخ شده است که متاسفانه هنوز در اینجا بکار میرود.

شرح تصویر : نمای رسمی و کسل کننده؛ توازن قرینه برای چشم انسان ترکیبی کسل کننده یکنواخت

یکی از این تکنیک هایی که به این جذابیت کمک بسزایی می کند، تکنیک تقسیم بندی کادر یا اسپلیت اسکرین است. در بررسی انجام برنامه های تلویزیون در اکثر ا کشورها، از جمله فرانسه، ژاپن، امریکا، آلمان، کشورهای عربی و . . . زوایای کاربردی مختلفی از این تکنیک قابل مشاهده است.
آنان به این امر دست یافته اند که با توجه به دل مشغولی های زندگی مدرن، امروزه، مخاطبین می خواهند حداکـثر پیام را در حداقل زمان از رسانه خود در یافت کنند تا در وقت و هزینه شان صرفه جویی شود. به همین دلیل اکثرا به جای بهره مندی از یک تصویر ثابت در طول برنامه با سوییچ کردن های پیاپی و اعمال خلاقیت در نوع و تنوع کادر بنــدی یا استفاده ازدو یا چند کادر بطور همزمان، به خواسته مخاطبین خود پاسخ داده اند که مختصرا به بررسی چند نمونه کلی آن در ذیل می پردازیم .
لازم به ذکر است که عمده سخت افزارها و تجهیزات مورد نیاز در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران جوابگوی اجرای روش های فوق می باشد .

تکنیک تقسیم بندی کادر یا SPLIT SCREEN

۱. اولین نمونه رایج استفاده از چند کادر همزمان در برنامه ها مربوط به ارتباط های راه دور در استودیو های مخــتلف است، که دو نفر مجری یا میهمان هر کدام در شهر یا کشور خود، رو به دوربین با یکدیگر یا بینندگان سخــن مـی گویند که نمونه های آن بسیار مشاهده می شود.
به عنوان مثال در صدا و سیما از این تکنیک برای ارتباط از راه دور با استودیو استفاده می شود. (مجری در استودیو با شخصی در کربلا یا مشهد مقدس گفتگو می کند. ).
این کادر های ایجاد شده این قابلیت را می دهد که در حاشیه اطلاعات اضافی بطور ثابت یا متحرک در مورد سایت ، تلفن و غیره به مخاطب عرضه شود .
در این نوع ارتباط جهت نگاه اشخاص همواره روبرو است و از تصاویر نیم رخ یا سه رخ استفاده نمی شود، مثل تصاویر زیر که گواه بر صحت این امر است.

۲. حالت دیگری که می توان مشاهده کرد این است که شخص گوینده یا عکس سوژه مورد بحث در قسمتی از صفحه باشد و در بخش دیگر تصاویر مربوط به صحبت های وی پخش شود. که این نمونه هم به وفور قابل بازیابی است. مثل کارشناس فوتبال در کنار تصویر بازی یا گزارشکر در کنار سوژه خبری مثل تصاویر ذیل :

۳. حالت دیگر ،تکنیک تقسیم بندی کادر همزمان در یک لوکیشن ثابت و استودیو است. یعنی دو یا چند شخص که در یک محیط هستند به جای نشان داده شدنشان در تصاویر تو شات یا تک تک ، همزمان در دو یا چند کادر نشان داده می شوند. تا ریتم برنامه بالاتر رود و فرم تصویری جذابیت بیشتری پیدا کند. متاسفانه در کشور عزیز ما ایران، از این تکنیک کمتر استفاده می شود که بهتر است از این پس با دید بازتر با دانش روز حرکــت کرد. تفــاوت این تصویر چند قاب با تصاویر چند قــاب ارتباط از راه دور این است که در اینجا هر دو شخص میهمان و مجــری به همدیگر نگاه می کنند که معمولا تصاویر ۳ رخ از آنها دیده می شود که تلاقی نقاط دید آنها صحیح باشد و منتهی به نقطه کور کادر نشود.

ذیلا چند نمونه کپچر شده استفاده از تکنیک تقسیم بندی کادر در یک لوکیشن در زمان واحد، قابل مشاهده است:

گفتگوی اقتصادی درباره پژو سیتروئن(نمونه ای از تصویر ۲ قاب استودیو در شبکه Euro News )

در بهره گیری از این ترفند یعنی استفاده چند کادر بطور همزمان در یک مکان ثابت، اگر جهت نگاه افراد به لنز دوربین تکنیک یا جهت نادرست باشد، غیر اصولی و حرفه ایست. ولی با توجه به نکات ذکر شده و با جهت نگاه صحیح این امر بسیار جذاب و کاربردی است.

استودیوی شبکه MTV لبنان (گفتگوی زنده پزشکی)

حتی در مواردی که جهت نگاه هم در لحظاتی تغییر کرده باز بهره گیری از تکنیک اسپلیت اسکرین ادامه یافته است. مانند نمونه زیر که از شبکه معروف NHK پخش شده است.

استودیوی شبکه NHK ژاپن (برنامه گفتگوی سیاسی)

هدف اصلی از بکار گیری این ترفند شکستن ریتم کند و نشان دادن ری اکشن های همزمان شخص شنونده است که به نوعی حس تعلیق و هیجان را به ببیننده القاء کند.که حتـی اگر بحث مربوطه دارای هیـجان نباشد مخاطب کشـش بیشتری برای دنبال کردن آن در خود احساس کند.

استودیوی شبکه LDC لبنان (برنامه زنده صبحگاهی)

خرد کردن کادر ترفندیست که امروزه برای جلب مخاطب در همه جای دنیا به کار می رود، ودیگر کمـتر از تک کادر ساده در تمام طول برنامه استفاده می شود .
البته بنظر می رسد دولتی بودن رسانه ملی، عدم رقابت شبکه ها و واحد های پخش آنها، انگیزه محدود همکاران برای تغییر یا نوآوری در تولید، امکان رقابت با شبکه های رقیب برون مرزی را در اکثر زمینه ها از صدا و سیما و شبکه تهران سلب نموده است. در شبکه های خارجی(اعم از فارسی و غیر فارسی) حتی روز به روز باپرداخته شدن ایده های نوین، از تعداد بیش از ۲ یا سه بخش بندی و زوایای متنوع دوربین استفاده می شود. تا حداکثر پیام فرستنده توسط گیرنده (مخاطب) دریافت گردد.

استودیوی شبکه ملی قطر (برنامه زنده صبحگاهی)

با توجه به قواعد کلاسیک زاویه از بالا تداعی کننده تحقیر و کوچکی است که تصویر بعدی نمونه بارزی از ساختار شکنی برای تنوع در فرم بصری است.

۴- دربرنامه های تلویزیونی روز دنیا بهره مندی از تصاویر تک کادری نیز با اعمال خلاقیت هایی همراه است.
تک کادر ها دارای طراحی خاص هستند تا در اطراف و حاشیه آنها بشود اطلاعات مختلفی بطور همزمان به مخاطب منتقل شود.

در آخر لازم به ذکـر اسـت که نمونه هایی از بکار گیری تقسـیم بندی کادر در برنامه های تلویزیون ایـران نیز قابل مشـاهده است که حـتی دربرخی مواردکامـلا صحیح و اصولی نبوه است مثلا در تصویر شماره ۱ نقطه برش خــوب انتخاب نشده است. نقطه قابل توجه این است که در تصویر شماره ۲ که از ۳ کادر بهره جسته یک قسمت به دوربین پشت صحنه اختصاص یافته است که بسیار جذاب است.

در تصویر اول نقطه کات شدن کادر درست انتخاب نشده است که پرچم پشت سر در این برش بیش از حد تکثیر شده است.

در تصویر دوم یک نمای اصطلاحا فول شات به نمای مدیوم مجری کات شده که بسیار جذاب است

در تصویر سوم همانطور که در بالا اشاره شد دوربین ۳ تعبیه شده برای پشت صحنه بسیار جذاب و کاربردی است

تکنیک دو قاب قبلاٌ در یکی در از برنامه های شبکه تهران نیز مورد استفاده قرار گرفته است در تصویر زیر یک نمونه صحیح و کاربردی تقسیم کادر در یک برنامه گفتگو محور ورزشی در شبکه تهران قابل توجه است. امید است با بهره گیری از علم و هنر روز، این خلاقیت ها ادامه یابد و شاهد اعتلای چشمگیر سطح برنامه ها باشیم.

در دو نمونه زیر انواع تقسیم بندی های صحیح دو کادره با اندازه نما های متفاوت قابل رویت است

ذیلاً چند نمونه دیگر از کادر بندی های متفاوت و متنوع قابل مشاهده و پیشنهاد است نمونه های دیگر استفاده از اسپلیت اسکرین در برنامه شبکه های تلویزیونی خارجی